Sławomir Szczot: Zakaz handlu w niedzielę... jak jest?

Rozpoczął się drugi rok ograniczonego handlu w niedzielę. W pierwszym roku obowiązywał zakaz w co drugą i trzecią niedzielę miesiąca, a w tym roku handel odbywa się już tylko w ostatnią niedzielę. Trzeba dodać, że od zakazu jest kilka wyjątków dotyczących okresów przedświątecznych.

Pomysły ograniczenia pracy handlu w niedzielę, to wcale nie nowy pomysł. Już kilkanaście lat temu, za rządów PO-PSL, ale też i wcześniej podejmowano takie próby. W tej kadencji Sejmu podjęto realne działania. Powstał zespół parlamentarny, który pracował nad odpowiednią ustawą w odpowiedzi na oczekiwania strony społecznej. Powstał projekt ustawy autorstwa NSZZ Solidarność, a do Sejmu trafiła petycja podpisana przez 75 tys Polaków zebrana w ciągu dwóch dni z oczekiwaniem ograniczenia handlu w niedzielę. Pomysłodawcą zbierania podpisów pod petycji była Polska Rada Centrów Handlowych.

Podjęte uregulowania ograniczające handel w niedzielę przewidują także katalog 32 wyłączeń. Zakaz handlu nie obowiązuje m.in. w cukierniach, lodziarniach, na stacjach paliw płynnych, w kwiaciarniach, w sklepach z prasą, restauracjach. Ograniczenie też nie dotyczy sklepów rodzinnych, gdzie za ladą sprzedawcami są właściciele lub ich rodzina.

Prezydent Andrzej Duda podpisując ustawę o wolnych niedzielach powiedział: - Zachłysnęliśmy się tym wolnym rynkiem, wzrostem zamożności, wolnością, suwerennością, wszystkim tym, czego przez dziesięciolecia Polska nie miała. Ale w tym procesie zaszły też takie zmiany, które nie były dobre z punktu widzenia istotnych wartości, w szczególności związane z rodziną. Powszechny handel w niedzielę, który oznacza konieczność dla pracowników opuszczenia rodziny w ten dzień, który niegdyś był dniem wolnym.”

Co wiemy o ocenie Polaków? Firma badawcza Maison&Partners przeprowadziła dla Związku Przedsiębiorców i Pracodawców (zainteresowanych handlem w niedzielę) sondaż, z którego wynika, że 39% badanych negatywnie ocenia ograniczenie handlu w niedzielę, a 31 pozytywnie. Co ciekawe tylko 1/3 mieszkańców wsi źle ocenia ograniczenia, podobnie ocenia też 52% mieszkańców małych miejscowości, a także 41% mieszkańców średnich i dużych miast.

Osoby z niższym wykształceniem popierają zakaz handlu w niedzielę, a najwięcej zwolenników niedzielnej wolności handlowania jest wśród osób z wykształceniem wyższym. Wśród popierających ograniczenia są przede wszystkim kobiety z dziećmi, a przeciwnikami ludzie młodzi pracujący dorywczo w handlu.

Wśród zwolenników partii politycznych przeciwnikami handlu w niedzielę są wyborcy partii prawicowych, a za niedzielami handlowymi jest przytłaczająca większość zwolenników partii lewicowych i liberalnych.

A co na to gospodarka? Eksperci Biura Analiz Sejmowych w „Ocenie Skutków Regulacji - OSR” napisali, że w skali makro zakaz nie spowodował wyraźnych efektów gospodarczych, ani w odniesieniu do wielkości sprzedaży detalicznej, ani poziomu zatrudnienia w handlu. Czyli nie spełniły się czarne scenariusze zwolenników handlu w niedzielę.

Analitycy raportu stawiają tezę, że nie udało się osiągnąć jednego z celów wskazywanych przez projektodawców, a mianowicie tworzenia miejsc pracy w małych sklepach. Jak napisano, zmniejszyła się liczba aktywnych podmiotów prowadzących indywidualną działalność gospodarczą w handlu detalicznym. Jednak udało się w znacznym stopniu zahamować tempo likwidacji małych sklepów. Zauważyli też, że jednocześnie wzrosła sprzedaż na stacjach benzynowych i dyskontach.

Z kolei bankowcy, analizując płatności kartami bankomatowymi nie zauważyli znaczącego spadku ilości dokonywanych transakcji w tych miesiącach, gdzie obowiązywało ograniczenie handlu. Z analizy PKO BP wynika, że zmieniły się preferencję co do tego kiedy dokonujemy zakupy. I tak w sobotę dokonujemy 120% transakcji więcej niż w okresie przed zakazem handlu, a w piątki 114% transakcji więcej. Reszta rozkłada się na pozostałe dni tygodnia.

Autorzy bankowego raportu wskazują, że w okresie 12 miesięcy sprzedaż detaliczna zmniejszyła się o 2,3 pp i twierdzą, że to zasługa ograniczenia handlu. Stoi to w sprzeczności z analizą Biura Analiz Sejmowych przedstawioną powyżej.

Z kolei NSZZ Solidarność zleciła wykonanie raportu z „Badań nad skutkami ustawy w aspekcie prawnym, psychologicznym, społecznym i gospodarczym”. Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że wprowadzenie ustawy ograniczającej handel w niedziele w znaczny sposób przyczyniło się do aktywizacji pracowników w zakresie pędzania przez nich czasu w dni ustawowo wolne. Znaczna większość ankietowanych odczuwa zadowolenie z wprowadzonych regulacji prawnych.

Ustanowienie wybranych niedziel jako dni wolnych od pracy dla ponad połowy pracowników spowodowało zmniejszenie odczuwanego zmęczenia. Ponad 60 procent ankietowanych odczuło poprawę samopoczucia fizycznego i psychicznego jako następstwo wprowadzenia ograniczenia handlu.

Ponad 80 procent badanych pracowników odczuwa z kolei potrzebę objęcia kolejnych niedziel w miesiącu ograniczeniem handlu zgodnie z zamysłem ustawodawcy. Problematyczna pozostaje ocena zwiększenia godzinowego zakresu ograniczenia zamknięcia placówek handlowych, aczkolwiek około 1/3 pracowników zgłasza taką potrzebę.

Wyjątek stanowią kobiety pracujące w dyskontach, które w ponad 80 procentach odczuwają konieczność zmniejszenia ilości godzin otwarcia placówek. Istotnym wskaźnikiem jest pozytywna ocena przez ankietowanych respektowania przez pracodawców i kierowników przepisów regulujących ograniczenie handlu.

Warto poczekać z ostateczną oceną skutków ograniczenia handlu w niedzielę i ocenić je z dłuższej perspektywy. Widać jednak, że są tu sprzeczne interesy tych, którzy byli zmuszani do pracy w niedzielę, a częścią społeczeństwa dla których zakupy w niedzielę były lub są nadal częścią swoistej kultury spędzenia wolnego czasu zwanej „konsumpcjonizmem”.